Nowa ustawa utrwalała system stanowy, lecz wprowadzała ważne zmiany ograniczające wpływy magnaterii. Z sejmików wykluczono szlachtę bez ziemi, najbardziej podatną na manipulacje, a prawo wyborcze przestało być oparte wyłącznie na pochodzeniu – zastąpiono je cenzusem majątkowym. Mieszczanie zyskali prawo nabywania ziemi i możliwość nobilitacji.

Choć konstytucja nie zniosła poddaństwa chłopów, odebrała szlachcie pełnię władzy nad nimi, uznając lud wiejski za znajdujący się „pod opieką prawa i rządu”. Umowy między chłopami a właścicielami ziemskimi, w których pańszczyznę zamieniano na czynsz, nie mogły być już dowolnie zrywane przez dziedziców.

W ramach reformy państwowej zniesiono podział administracyjny między Koroną a Litwą, tworząc jednolite struktury rządowe, skarbowe i wojskowe. Dominującą religią pozostał katolicyzm, ale zagwarantowano swobodę wyznania innym religiom uznanym przez państwo.

Ustawa zasadnicza wprowadziła system trójpodziału władzy: władzę ustawodawczą powierzono Sejmowi składającemu się z izby poselskiej i senatu, wykonawczą sprawował król z Radą zwaną Strażą Praw, a sądowniczą – nowe, stałe sądy ziemskie i miejskie, nadzorowane przez Trybunał Koronny oraz sądy asesorskie.

Zniesione zostały instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto, a decyzje podejmowano zwykłą większością głosów. Sejm miał zbierać się co dwa lata, a co 25 lat planowano zwoływać go w celu dokonania przeglądu i ewentualnej korekty konstytucji.

Władza wykonawcza została przypisana królowi i Straży Praw, w skład której wchodzili prymas oraz pięciu ministrów: spraw wewnętrznych (pieczęci), policji, spraw zagranicznych, wojny i skarbu – wszyscy mianowani przez monarchę i odpowiedzialni przed Sejmem. Król miał prawo mianować urzędników, senatorów, biskupów oraz oficerów i pełnił funkcję naczelnego wodza w czasie wojny.

Zlikwidowano wolną elekcję – po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron miał przechodzić dziedzicznie. Nowa dynastia miała być wybierana przez szlachtę tylko w przypadku wygaśnięcia rodu panującego.

W zakresie sądownictwa przewidziano gruntowną przebudowę – planowano powołanie stałych sądów ziemskich i miejskich, nadzorowanych przez sądy wyższej instancji, w tym Trybunał Koronny.

Niestety, próby wdrożenia zapisów konstytucji zostały przerwane już w połowie 1792 roku. Reformy zostały powstrzymane przez Konfederację Targowicką, zawiązaną przez przeciwników nowego porządku, oraz interwencję militarną Rosji.

Mimo krótkiego czasu obowiązywania, Konstytucja 3 Maja była dokumentem wyjątkowym – pierwszym tego rodzaju w Europie i drugim na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Jej postanowienia otwierały drogę do modernizacji państwa i były wyrazem troski o przyszłość Rzeczypospolitej.