Prawdziwe cuda z Krakowa zawitały do Szańca, zachwycając wszystkich obecnych. Miniaturowy, bajecznie kolorowy świat zamknięty w szopce krakowskiej, oczarował zarówno młodszych, jak i starszych odbiorców. Te niepowtarzalne dzieła sztuki ludowej, przekazują nie tylko piękno, ale także bogactwo kulturowe i historyczne.

Warto podkreślić, że fenomen i wartość szopek krakowskich doceniło także UNESCO, umieszczając Szopkarstwo krakowskie jako pierwsze z Polski na Liście Reprezentatywnej Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości w grudniu 2018 roku. To zaszczytne wyróżnienie świadczy o wyjątkowym znaczeniu, jakie szopkarstwo ma dla kultury i tradycji nie tylko w Polsce, ale także na skalę światową.

Wystawa Szopek Krakowskich ze zbiorów Muzeum Krakowa będzie dostępna dla zwiedzających od 12 marca 2024 r. do 19 kwietnia 2024 r. w Wiejskim Domu Kultury, mieszczącym się przy ul. Kościelnej 16 w Szańcu. To niepowtarzalna okazja, by zanurzyć się w magiczny świat tradycji krakowskich szopek, których piękno i unikalność przyciągają tłumy co roku.

Wystawę będzie można podziwiać od 12 marca do 19 kwietnia w następujących godzinach:

• Wtorki: 15:00 – 19:00
• Środy: 15:00 – 19:00
• Czwartki: 15:00 – 19:00
• Piątki: 15:00 – 19:00
• Niedziele: 11:00 – 16:00

Dla tych, którzy nie mogą odwiedzić wystawy w wyznaczonych godzinach, istnieje możliwość umówienia się na inne terminy poprzez kontakt telefoniczny pod numerem 604 636 488.

Małgorzata Niechaj, kustosz Muzeum Krakowa tak pisała o historii szopek krakowskich.

SZOPKA KRAKOWSKA
W historycznej stolicy Polski,
Krakowie – mieście z bogatą tradycją, pełnym zabytków – zrodził się
fenomen szopki krakowskiej. Nigdzie nie powstają tak niezwykłe budowle
upamiętniające narodzenie Jezusa. Taka forma szopki wykształciła się w
XIX w., rozpropagowana w XX w. i do dziś kultywowana. To dzieła
wykonywane specjalnie na Konkurs Szopek Krakowskich, organizowany przez
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Ich twórcami są amatorzy, zarówno
dorośli, jak i dzieci.

Szopka św. Franciszka z Asyżu
Zwyczaj
specjalnego upamiętnienia narodzenia Jezusa wprowadził św. Franciszek z
Asyżu. On pierwszy w 1223 r. w Greccio przygotował żłóbek, w grocie
obok żywych zwierząt. W tej scenerii odbyła się pierwsza msza pasterska,
rozpoczynając tradycję nocnych mszy na pamiątkę narodzin Syna Bożego.
Od tego czasu franciszkanie szerzyli kult żłóbka, wprowadzając go do
kościołów. Wokół żłóbka pojawiały się kolejne figurki, od XVII w. też
ruchome, co było początkiem widowiska jasełkowego. Rozkwit przedstawień
jasełkowych przypadł na XVII i XVIII w. Miejsce średniowiecznych
misteriów zajęły sceny przepychu i bogactwa. Widowiska stawały się coraz
bardziej świeckie i rubaszne, czasem nielicujące z powagą świątyni. W
tej sytuacji w 1736 r. bp Teodor Czartoryski wydał zakaz urządzania
jasełek w kościołach, gdzie zostały tylko statyczne żłóbki. Jednak
jasełka cieszyły się zbyt wielkim zainteresowaniem, aby zniknąć, zostały
więc przeniesione poza mury kościelne. Obnośne szopki, tzw. betlejemki,
znane były w polskich miastach od XVIII w. Początkowo były to proste
konstrukcje ze słomianym dachem. Z czasem przybierały różne formy, a ich
najpełniejszy rozwój prezentuje właśnie szopka krakowska.

Narodziny szopki krakowskiej
Na
przełomie XVIII i XIX w. powstał nowy typ szopki, w której ważną rolę
zaczęła odgrywać architektura. Bogactwo krakowskich zabytków zapewniało
twórcom źródło inspiracji. Szopka krakowska osiągnęła w XIX w. swoją
dojrzałą artystycznie postać budowli z wieżami, łączącej elementy
zabytkowej architektury miasta z różnych epok stylowych. Wytworzyła się w
Krakowie grupa szopkarzy, którą stanowili przeważnie murarze
zamieszkujący przedmieścia, gdyż sezonowość tego zawodu zmuszała do
szukania dodatkowych zarobków. Tradycja szopkarska przekazywana była z
pokolenia na pokolenie. Szopkarze tworzyli dwa rodzaje szopek: małe
budowle przeznaczone do sprzedaży jako dekoracje świąteczne oraz duże ze
sceną do odgrywania widowiska jasełkowego, czyli do tzw. chodzenia po
kolędzie. Taka szopka była podstawowym elementem każdej kolędniczej
grupy.

Konkurs Szopek Krakowskich
Rozwój
szopki zahamował wybuch I wojny światowej i prawie zniknęła z ulic
Krakowa. W 1923 r. Muzeum Przemysłowe wznowiło spektakle jasełkowe,
które przyczyniły się do wskrzeszenia szopek – na przedmieściach znów
zaczęto je budować i obnosić po domach. Szopka stała się jednak
skromniejsza i obniżył się jej poziom artystyczny. Aby zapobiec zanikowi
szopkarstwa, dr Jerzy Dobrzycki w 1937 r. zainicjował konkurs szopek.
Wybuch II wojny światowej przerwał organizację konkursów na 6 lat;
wznowiono je w 1945 r.

Obecnie organizatorem konkursu jest Muzeum
Historyczne Miasta Krakowa. Na Rynku Głównym, pod pomnikiem Adama
Mickiewicza, co roku w pierwszy czwartek grudnia, można podziwiać te
niezwykłe szopki, a od niedzieli na wystawie w muzeum przy Rynku Głównym
35. Muzeum kupuje najpiękniejsze z nich, wzbogacając swoje zbiory.

Dekoracje szopek
Początkowo
były to proste konstrukcje z tektury bądź drewna, oklejone kolorowym
papierem, ze skromną dekoracją, papierowymi płaskimi postaciami,
oświetlane świecami. Z czasem do dekoracji zaczęto używać kolorowych,
błyszczących papierków po cukierkach i czekoladach – a obecnie często
sztywny, błyszczący staniol lub specjalistyczne folie samoprzylepne.
Prezentowane obecnie w szopkach postaci to figurki z drewna, gipsu,
modeliny lub plastiku, ubrane w kolorowe stroje. Często tworzą ruchomy
teatrzyk poruszany coraz bardziej nowoczesnymi i skomplikowanymi
mechanizmami. Obecnie prawie wszystkie szopki są podświetlone
elektrycznie, a niektóre mają pozytywki wygrywające kolędy lub
krakowskie melodie.

Tradycyjnie szopki upamiętniają narodzenie
Jezusa, dlatego w każdej z nich znajdujemy Świętą Rodzinę: figurki
Dzieciątka, Marii i Józefa, towarzyszą im aniołowie, Trzej Królowie,
pasterze i zwierzęta. Krakowskie szopki prezentują dodatkowo sceny z
postaciami historycznymi (królami, bohaterami narodowymi), legendarnymi
(np. Trębaczem, Twardowskim) oraz w strojach ludowych (krakowskich i
góralskich). Ulubioną przez szopkarzy postacią jest Lajkonik, związany z
najazdem tatarskim na Kraków, gdy włóczkowie podstępem pokonali Tatarów
i weszli do Krakowa przebrani w ich stroje. Coraz częściej w szopkach
umieszcza się znane osoby np. papieża Jana Pawła II, postaci świętych
oraz znanych świeckich.

Szopki krakowskie wyróżniają się
architekturą zabytków Krakowa: wieżami wzorowanymi na wieży kościoła
Mariackiego z koroną (często z Trębaczem odgrywającym hejnał) lub
wieżach Katedry Wawelskiej, czy Ratuszowej. Uzupełnieniem są elementy
Zamku Królewskiego na Wawelu – najczęściej kopuła kaplicy
Zygmuntowskiej, Sukiennic czy budowli obronnych: Barbakanu, Bramy
Floriańskiej. Pojawiają się też fragmenty innych zabytków: kościołów,
teatrów, pałaców, kamienic czy pomników. Posiadają też elementy
patriotyczne: Orła Białego, biało-czerwone flagi, oraz często herb
Krakowa (mur z trzema wieżami i orłem w otwartej bramie) i miejskie –
biało-niebieskie flagi.

Tradycja budowania szopek krakowskich,
wpisana w pejzaż Krakowa ze swoją oryginalną formą, pełną wartości
religijnych, artystycznych, patriotycznych i historycznych, w pełni
zasługuje na zachowanie dla potomnych oraz na prezentowanie szerokim
rzeszom odbiorców, w Polsce i za granicą. Muzeum Historyczne Miasta
Krakowa kultywuje tę tradycję poprzez coroczne organizowanie konkursu i
licznych wystaw szopek (www.mhk.pl).

Zapraszamy do naszej galerii na fotorelację z wernisażu.

Zdjęcia: Krzysztof Kuza